Slup pisze: ↑17 kwie 2020, o 22:23
Podtrzymuję, że nie da się wyprowadzić z dziedziny faktów naukowych żadnych wartości.
Zgoda. Choć może uściślę: nie da się naukowo uzasadnić, że dany człowiek powinien uznać określone postępowanie za "dobre"
w sensie etycznym. Bo wartości etyczne są subiektywne.
Z drugiej strony można już naukowo zanalizować, jakiego typu wybory moralne są dokonywane w skali masowej i jak takie wybory wpływają na losy danej społeczności. I dalej zanalizować, jak oceny moralne propagowane w danej kluturze często są związane z określonymi celami danej społeczności, mają racjonalne korzenie. Niedawno Premislav właśnie przywoływał normy moralne utrwalone w religijnych przykazaniach, wskazując na ich racjonalne źródła.
I choć oczywiście indywidualne wybory moralne są sprawą subiektywną, to jednak z jednej strony pozostają pod wpływem utrwalonych norm społecznych, z drugiej zaś z natury rzeczy przeciętnie są z tymi normami zgodne.
Absolutyzowanie norm moralnych niezależnie od aktualnego kontekstu może być szkodliwe dla społeczeństwa, gdyż w nowej sytuacji stare normy mogą być już nieadekwatne. Dlatego warto pamiętać o źródłach norm etycznych.
Barwy: jasne, że nie wiemy literalnie, co siedzi w umyśle drugiego człowieka; nie wiemy, jak dokładnie odczuwa on świat. Czy postrzega kolor czerwony tak, jak my. Ale kluczowe jest, że wrażenia tego drugiego człowieka dotyczą tego samego świata, który my również postrzegamy, i to daje nam możliwość porozumienia, mówienia o tychże wrażeniach (za pośrednictwem odniesień do świata).
Poza tym nauka mówi nam, że jednak przeciętnie ludzie są bardzo do siebie podobni i przeciętnie odczuwają świat też bardzo podobnie.
Podobnie rzecz się ma z dyskusjami o wartościach etycznych.
Można postąpić na dwa sposoby:
(a) można powiedzieć, że wartości etyczne są transcendentalne, a my tylko przykładamy je do sytuacji ze świata ludzi, lub też:
(b) że wartości etyczne są abstrakcjami konkretnych wyborów dokonywanych w działaniach ludzi w konkretnych sytuacjach, mających konkretne uwarunkowania (wspomniane już wcześniej).
Oba te stanowiska są dopuszczalne. Ja oceniam pierwsze z nich jako idealistyczne, drugie zaś jako bliższe materializmowi.
Przypomina mi się tu idealistyczna filozofia niemiecka, w tym Hegel z jego piętrowymi (i spekulatywnymi) konstrukcjami na temat "ducha dziejów". Marks postawił te konstrukcje z głowy na nogi (choć trochę ducha Hegla u niego pozostało).
Ale oczywiście niektórzy wolą stać na głowie, a niektórzy na nogach, i każdy ma prawo wybrać sobie światopogląd. Akrobaci potrafią świetnie chodzić na rękach.
Jeszcze co do (a). Kant tak sądził. Sądził tak też o innych podstawowych kategoriach "apriorycznych". Przypomnę jednak o "teorioewolucyjnej" interpretacji Kanta, która przetwarza (a) w (b), tyle że na poziomie filogenetycznym a nie ontogenetycznym.
Podobnie rzecz się ma z determinizmem filozoficznym i problemem tzw. wolnej woli. Jakiś czas temu uczestniczyłem w dyskusji na ten temat z udziałem fizyków i byłem zdumiony, że większość z nich opowiadała się zdecydowanie za pełnym determinizmem. Przeciwni byli głównie ci wierzący (tzn. katolicy), właśnie z uwagi na problem wolnej woli (i w domyśle sądu bożego, no bo gdyby uznać, że wolnej woli nie ma, to nie byłoby podstawy do sądu, nie byłoby grzechu, patrz predestynacja itd.). Mnie podobało się stanowisko prawników: niezależnie od stanowiska w kwestii determinizmu filozoficznego możemy jak najbardziej osądzać ludzi za ich czyny, w tym sensie z naszego ludzkiego punktu widzenia mają oni wolną wolę. Podobało mi się w tym, że w ten sposób pojęcie "wolnej woli" zostało odniesione do konkretnych pragmatycznych sytuacji, stało się użyteczne do mówienia o świecie, w przeciwieństwie do "wysokopoziomowych" abstrakcyjnych rozważań o "związkach wszystkiego ze wszystkim".
Mówiąc o pojęciach abstrakcyjnych lubię wiedzieć, do jakich konkretów one się odnoszą. Bez tego rozmowa nie ma wiele sensu.
Dodano po 10 minutach 26 sekundach:
Premislav pisze: ↑17 kwie 2020, o 22:21
krl pisze:Niepokonana pisze tylko, jak w jej wykonaniu wyglądałaby reakcja emocjonalna.
Możliwe, mnie wypowiedź zawierająca zdanie zaczynające się od
jakim prawem zdaje się ewidentnie emocjonalna.
Och, miałem na myśli część wypowiedzi Niepokonanej cytowaną przez Ciebie.
Przynajmniej na pewno nie miałem tego na celu. Wskazałem przykład ludzi prawdziwie wierzących, którzy stwarzają problemy, żeby skłonić do zastanowienia, czy to na pewno źle, że religia staje się powierzchowną sprawą, a gdy zareagowałaś emocjonalnie (nie rozumiesz mnie, przestań manipulować, jakim prawem się odzywasz? – przynajmniej tak to można przetłumaczyć), odpowiedziałem w swoim zwykłym tonie, który stosuję w takich sytuacjach, czyli zaproponowałem ochłonięcie. W rozmowie z Afishem o moim poprzednim ostrzeżeniu chyba dałem wyraźnie do zrozumienia, co myślę o odpowiedzialności za emocje osób trzecich, ale w sumie może nie czytałaś, zasadniczo nie ma to sensu, bo wychodziliśmy tam z zupełnie różnych, niemożliwych do pogodzenia postaw.
To wynikanie jest błędne, nie każda emocjonalna reakcja zawiera obelgi w kierunku rozmówcy,
